Daniëlle Vogels is oprichter en directeur-bestuurslid van het TussenjaarKenniscentrum. Deze onafhankelijke stichting wil ervoor zorgen dat vanuit onderwijsinstellingen brede informatie wordt gegeven over de mogelijkheden, kansen en risico’s van een tussenjaar, als onderdeel van loopbaanoriëntatie en –begeleiding. We vroegen Daniëlle naar haar motivatie voor de oprichting van het kenniscentrum en haar ervaringen met jongeren bij de keuze van een studie of tussenjaar.
Daniëlle, een aantal jaren geleden was er nog geen centrale kennisplek voor tussenjaren. Welke eigen ervaring heeft jou op de gedachte gebracht om hier mee aan de slag te gaan?
“Als journalist interviewde ik jongeren. Ook heb ik een post hbo-opleiding tot jongerencoach in studiekeuzebegeleiding gevolgd en jongeren geholpen die gestopt waren tijdens hun studie. Als coach was ik niet primair gericht op het oplossen van hun problemen, maar juist om te zorgen dat ze hun eigen weg kunnen vinden in het leven. Ik heb zelf ook een tussenjaar gehad. Daar heb ik veel aan gehad om mijn studie aan de Radboud Universiteit succesvol af te ronden. Een tussenjaar kan de kans op studiesucces vergroten, maar brengt ook risico’s met zich mee.”
Hoe ben je je gaan oriënteren?
“Ik wilde jongeren niet alleen op basis van mijn eigen ervaring vertellen over de optie om een tussenjaar te nemen. Daarom ben ik me vanaf 2013 gaan verdiepen in wat er over bekend is. Ik zocht op internet naar het onderwerp tussenjaar en vond toen vooral reisorganisaties. Op wilweg.nl vind je info over een studie, stage of tussenjaar in het buitenland. Deze website is van Nuffic, een Nederlandse organisatie voor internationalisering in het onderwijs. Nuffic liet onderzoeksinstituut Researchned studenten in enquêtes vragen of zij een tussenjaar hadden gehad, wat zij in dat jaar hadden gedaan en wat zij daarvan vonden. Daaruit bleek dat één derde een tussenjaar benut om naar het buitenland te gaan. Dit verbaasde me.
Wat doet die andere twee derde dan? Na verder zoeken stuitte ik op een website van een Amerikaanse organisatie die kennis vergaard en verspreid over wat ze daar een gap year noemen. Ik vroeg me af waarom hier bij ons niet meer over bekend is. In Amerika adviseren alle Ivy-League universiteiten een tussenjaar voorafgaand aan een studie. Harvard doet dit al tientallen jaren. Op de website van deze universiteit leggen bestuurders uit waarom zij dit doen en wat hun ervaringen zijn met studenten die een tussenjaar hadden.
Daarin schrijven zij onder meer dat ze zien dat veel scholieren en ouders de keuze voor een tussenjaar spannend vinden, omdat ze bang zijn voor een achterstand op leeftijdgenoten. Zij vinden het een taak van onderwijsprofessionals om jongeren en hun ouders hierbij te begeleiden. Omdat op veel Nederlandse scholen nog weinig tot geen aandacht aan dit onderwerp werd besteed maakte ik een toer langs decanenkringen om hen hierover te informeren. Samen met enkele onderwijsprofessionals ontwikkelde ik het TussenjaarKenniscentrum.’
Hoe zie jij de rol van de scholen?
“Brede voorlichting over de mogelijkheden en risico’s van een tussenjaar zou een standaard onderdeel moeten zijn van de loopbaan oriëntatie en begeleiding op scholen. Je moet het in elk geval als overweging kunnen meenemen. En de vraag stellen: hoe kan het eventueel helpen bij jouw ontwikkeling en bij de overstap naar het hoger onderwijs? Vaak worden de kansen en risico’s van een tussenjaar niet goed bekeken.
Uiteindelijk heb je de stap genomen om het TussenjaarKenniscentrum op te richten. Hoe ging dat in zijn werk?
“Ik wilde een onafhankelijke organisatie voor advies over tussenjaren, met als basis: kennis vergaren en verspreiden. En dan niet alleen de positieve zaken belichten, maar ook de risico’s benoemen en aangeven hoe je deze kunt beperken. Ik wilde hiervoor eerst voet aan de grond krijgen bij het onderwijs. Nog steeds zijn er professionals die er negatief tegenover staan: ‘Hier leiden we toch niet voor op…’. In april 2016 heb ik mijn idee voorgelegd aan de maker van de blog Studiekeuzekind en oudervoorlichter van Wageningen University Hermien Miltenburg.
Vanuit de gedachte dat het hierbij om een maatschappelijk belang gaat mocht ik samen met haar op de universiteit een startbijeenkomst organiseren. We hebben het onderwerp benaderd vanuit allerlei invalshoeken. Aan ouders, scholieren en professionals hebben we de vraag gesteld wat zij ervan vonden. De Jonge Helden Academie was hier ook bij aanwezig. Vervolgens zijn we gaan praten bij de landelijke decanenverenigingen, omdat ze een overkoepelende blik hebben. Gelukkig was iedereen het er over eens: het is belangrijk dat er een onafhankelijke kennisinstantie voor tussenjaren komt. Uiteindelijk heb ik de stap genomen om de Stichting TussenjaarKenniscentrum op te richten. Zonder winstoogmerk en zonder externe financiering, zodat we echt objectief kunnen blijven.”
Hoe loopt het nu?
“Het TussenjaarKenniscentrum is in een rap tempo bekender geworden. Dit komt mede omdat de Rijksoverheid op haar website bij Tussenjaar nemen: wat moet ik regelen? verwijst naar de informatie op tussenjaarkenniscentrum.nl. We organiseren inmiddels twee keer per jaar een Tussenjaarbeurs, de volgende online op 23 en 24 juni. Met de workshop Tussenjaarplan helpen we jongeren bij het voorbereiden op hun keuzes en hoe ze de risico’s kunnen beperken. En we geven cursussen aan decanen en studieloopbaanbegeleiders, zodat zij hier ook zelf mee aan de slag kunnen.”
Wat is er bekend over het effect van een tussenjaar?
“Er is helaas nog niet veel wetenschappelijk onderzoek over. Samen met een hoogleraar van Universiteit Utrecht maakte ik een opzet voor een groot onderzoek, waar we helaas geen financiering voor konden vinden. Uit cijfers blijkt dat studenten die een tussenjaar hadden gemiddeld niet minder vaak uitvallen dan studenten die meteen doorstudeerden na havo, vwo of mbo. Maar het is niet bekend hoe het voor het tussenjaar met die jongeren ging, en wat zij in dat jaar hebben gedaan. Het is wel duidelijk dat ouders een grote impact hebben bij de keuze van een tussenjaar en of dit positief uitpakt. Soms zitten ouders er teveel bovenop. Dit kan het risico vergroten dat het niet slaagt. Zeker ook als ouders in deze periode teveel financieel ondersteunen. Dit kan in het gezin natuurlijk een lastig punt zijn. De ervaring is dat vooral jongens niet zo actief en gemotiveerd zijn. Oh jé, denken ouders dan. Maar zeker dan is pushen om te gaan studeren geen goed idee, omdat dit de kans op uitval vergroot. Een tussenjaar kan ook voor hen de kans op studiesucces vergroten, afhankelijk van hoe dit wordt ingevuld.”
Zijn er verschillen tussen de opleidingsniveaus?
“Ongeveer de helft van de jongeren die een tussenjaar nemen, doet dit vanwege twijfel over studiekeuze. Maar een risico is dan dat je het aan het eind nog niet weet als je er niet mee aan de slag gaat. Veel havo- en vwo-leerlingen zijn zo bezig met het eindexamen dat ze niet de tijd en energie hebben om rustig na te denken en er zich op te oriënteren. Van havo/wvo gaat zo’n 17% niet aansluitend studeren. Een deel hiervan gaat werken. Uit een enquête van Researchned blijkt dat 1 op de 10 studenten in het hoger onderwijs een tussenjaar heeft gehad. Bij het mbo gaat nog een groter deel aansluitend niet studeren, maar dan heb je al een beroepsopleiding. Bij het hoger onderwijs stopt gemiddeld bijna één op de drie studenten in het eerste jaar en valt dan uit of switcht. Bij de universiteit is dat één op de vijfDaarom is het verstandig om op de middelbare school na te denken over de vraag of het wel verstandig is om meteen na het eindexamen in het hoger onderwijs te gaan studeren..”
Foto: De Jonge Helden Academie
Waarin verschilt de Jonge Helden Academie van de andere tussenjaarinitiatieven?
“Jonge Helden Academie doet het anders. Hier kom je één dag per week bij elkaar, de meeste programma’s zijn meerdere dagen. Bij de Jonge Helden Academie kun je er makkelijk nog iets naast doen, bijvoorbeeld werken. Alle tussenjaarprogramma’s waar wij op onze website naar verwijzen duren minimaal drie maanden. Bij Jonge Helden Academie is het daarna flexibel, de andere hebben vaak een vaste looptijd.”
Tot slot, heb je nog een gouden tip?
“Ja, drie zelfs. Aan decanen: zorg dat je de optie van een tussenjaar onderdeel maakt van loopbaanoriëntatie en -begeleiding. Aan ouders: probeer discipline en doorzettingsvermogen te stimuleren, maar zorg ook dat je je kind zo min mogelijk beïnvloedt bij zijn of haar keuzes. En aan de leerling: het gaat er niet om wat anderen vinden, maar dat jij zelf kunt ontdekken wat bij jou past.”
Danielle Vogels
TussenjaarKenniscentrum
